Remzi ZENGİN
Cumhuriyetin ilan edildiği tarih 29 Ekim günü 1925’te çıkarılan resmi kararname ile “Cumhuriyet Bayramı” kabul edilmiş ve bu tarihten sonra kutlanmaya başlanmıştır.
Atatürk’ün Ankara’da 29 Ekim 1933 tarihinde Cumhuriyetin 10 yılı kutlamalarındaki nutku çok anlamlıdır.
….
Kurtuluş Savaşı’na başladığımız 15.yılındayız. Bugün Cumhuriyetimizin on yılını doldurduğu en büyük bayramdır.
Kutlu olsun!
Burada Büyük Türk Milleti’nin bir ferdi olarak, bu mutlu güne kavuşmanın en derin sevinci ve mutluluğu içindeyim.
…
Türk Milleti!
Sonsuzluğa akıp giden her on yılda bu büyük millet bayramını daha büyük şerefle, mutluluklarla, huzur ve refah içinde kutlamanı gönülden dilerim.
Ne Mutlu Türk’üm Diyene!”
Atatürk’ün vurguladığı her on yılda bu bayramın daha görkemli bir şekilde kutlanmak istenmesinin sebebi Cumhuriyet inkılâplarının süratle devam ederek uygarlık savaşında ülkemizin yer almasıydı. Bu bayramı Türk Milletine armağan etmesini ise birlikte savaşarak kurduğu cumhuriyetin asıl sahibinin onun oluşuna bağlamak gerekir.
1925 yılı itibarıyla Tokat’ta da kutlanmaya başlayan bu bayramda şehrin nüfusu 15.000’ne yakındır. Bayrama devlet erkânından vali, garnizon komutanı, belediye başkanı ve askerlerle birlikte, şehirhalkı, esnafteşekkülleri, Tokat Orta Mektebi erkek ve kız öğrencileri katılmışlardır. Bayramlar genellikle bugünkü belediye binası ve daha sonra inşa edilip 1939 depreminde yıkılan Halkevi Binası önünde yapılmıştır. Şu andaki Gazi Osman Paşa Bulvarı olmadığı için yürüyüş güzergâhı olarak Sivas Caddesi (Bugünkü Behzat Caddesi) seçilmiştir.
Resmi zevatla birlikte halkın katılımı ile büyük bir coşkuyla kutlanan bayramlara özellikle esnaf kuruluşlarının pankart ve flamalarla katılması o günler için oldukça anlamlıdır. Tören alanı olan yere bugünkü Ziraat Bankası’nın önüne ahşap tak yapılarak bayrak, çiçek ve dövizlerle süslenmiştir. Alanın uygun bir köşesine merdivenle çıkılan bir konuşma kürsüsü konularak şehrin tanınmış hatipleri halka Cumhuriyetle ilgili konuşmalar yapmışlardır. Cumhuriyetin ilk yıllarında bu konuşmaların pek çoğunun Tokat Orta Mektep Coğrafya Muallimlerinden Halis Cinlioğlu’nun yaptığını görüyoruz.
Kurulan takta: “Ne mutlu milletimize, kendi bağrından bir Mustafa Kemal çıkardı” sözü ile birlikte cumhuriyetin faziletlerini anlatan yazılar yer almıştır. Atatürk’ün Kurtuluş Savaşı yıllarında ve Cumhuriyetin ilanından sonra altı kez Tokat’a gelişi, halkın O’nu daha yakından tanıması Tokat halkının kalbinde yer etmiş, dolayısıyla sevgi ve saygısını, bağlılığını taklara yazdırdığı güzel sözlerle, bayramlardaki kutlamalarla göstermeye çalışmıştır.
1928 yılından önce yapılan kutlamalarda Osmanlıca dövizlerin şehrin muhtelif yerlerinde dikilen süslenmiş direklere asıldığını o günlere ait fotoğraflardan tespit etmek mümkündür.
1935 yılında Belediye Binası önüne Vali Recai Gürel döneminde yapılan Atatürk Heykelinin yapılmasından sonra bayram törenleri burada yapılmaya başlanmıştır. Bu törenlerde anıt önüne çelenk koyma geleneği de başlatılmıştır.
Cumhuriyet Bayramı kutlamalarında dikkat çeken diğer bir ayrıntı da halkın yakın köylerden getirdiği kağnılarla bayrama iştirakleridir. Kağnıyı çeken öküzler sahipleriyle birlikte değişik süslemelerle korteje dâhil olmuşlardır. Bununyerini zamanla yine rengârenk kumaş ve kâğıtlarla süslenmiş faytonlar almıştır. Daha sonra yapılan bayram kutlamalarında bu vasıtaların yerini şehre yeni getirilen jeeplerin aldığını görmekteyiz. O yıllarda şehirde az sayıda olan tekerleklerine kadar büyük bir özenle süslenmiş motosiklet ve bisikletli gruplarda törenlere ayrı bir renk katmışlardır.
Buna bir örnek verecek olursak 1931 yılında yapılan Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına eşraftan birinin şehre yeni getirilen otomobili, bin bir özenle süslenerek katılmıştır. Otomobilin içine Gazi Osman Paşa İlkokulu’ndan gelin kıyafeti giydirilmiş kız öğrenciler bindirilirken yanında yürüyüş kolu şeklinde okulun öğretmenleri yer almıştır.
Bayram kutlamalarında vali, garnizon komutanı ve belediye başkanı öneki dönemlerde yürüyerek daha sonraki yıllarda da askeri bir araçla halkın ve öğrencilerin bayramlarını tebrik etmişlerdir.
Yürüyüş kortejlerinde sırayla mehter ve kılıç kalkan ekibi, bayrak ve flamalar, boru ve trampet takımı, İstiklal Savaşı ve Kore Savaşı gazileri, orta dereceli okullar, ilkokullar, askeribirlikler, sporkuruluşları, esnaflar yer almıştır. Özellikle esnaf teşekkülleri kiraladıkları vasıtalarla halkın önünden sanatlarını icra ederek geçmişlerdir. Bunlar arasında hancılar, bakırcılar, demirciler, şöförler, yazmacılar, marangozlar, kunduracılar, bakkallar, manifaturacılar göz doldurmuştur.Spor teşekkülleri içinde ise avcılar ve atıcılar dernek ya da kulüplerinin motorize birlikleriyle ve avladıkları bazı hayvanları ile geçişi ilgiyle izlenmiştir.
Şehirde bulunan resmi daireler, müesseseler, dükkânlar, mağazalar bayramdan bir gün önce başlamak üzere bayraklarla donatılmış, geceleri de ışıklandırılmıştır. Belediye binası önünde üç gün gece yarılarına kadar davul, zurna halka milli ve mahalli türkülerden oluşan konserler vermiştir. Bazı vatandaşlarımız özellikle akşamları halaylarıyla onların müziklerine iştirak etmişlerdir.
Tokat Kalesinde de Atatürk’ün vecizelerinden biri olan :”Ne Mutlu Türküm Diyene “ sözü ışıklı panoya yazılarak resmi bayramlarda herkesin rahat bir şekilde görebileceği şekilde asılmıştır. Buna ilaveten kaleden yapılan top atışlarıyla bu sevinç paylaşılmıştır.
Orta Mektep bünyesinde bulunan izci grupları boru ve trampet takımlarıyla katıldıkları bayramlarda adeta bir bando görevini üslenmişlerdir. Bu kutlamaları güzelleştiren diğer bir etkinlikte akşamları gerçekleştirilen fener alaylarıdır. Gece askeri bando eşliğinde halkın katılımıyla taburdan başlatılan fener alayı yine aynı yerde sona erdirilmiştir.
1970’li yıllardan sonra da havai fişekler bayram kutlamalarına farklı bir renk katmıştır.
Cumhuriyet Bayramı kutlama programları mülki ve mahalli yönetimlerin ortak hazırladığı ilan ve davetiyelerle birlikte şehirde çıkan gazetelerde de yer almıştır. Kutlama sonrası ise gazetelerin haber bölümlerinde ve köşe yazılarında bayramın objektif değerlendirmeleri yapılmıştır.
