Yıllar önce bayan gazeteci arkadaşımın babası ile tanıştım. Adı, Mızrap soyadı Şahin’di. Yaşadığı yer Tokat, Almus Görümlü kasabasındandı. Bana ilginç gelen müzik aleti, sazı çalan aletin adı mızraptı. Müzik sevdalısı bir insan çocuğunun adının Mızrap koyması hem güzeldi, hem de ilk duyduğum için ilginçti.
Mızrap ismini Almus ilçelerinde soruşturdum. Görümlü, Kınık beldesinde ve Gevrek köyünde de Mızrap isimli insanlar vardı. Kınık ve Görümlüdeki Mızrap isimlilerle tanıştım. Yaşları atmışın üzerindeydi. Almus ilçesinde üç Mızrap ismi vardı. Belki de başkalarının adı da mızrap olan vardır.
Mızrap kelimesi sıklıkla Türk dilinde kullanılan bir sözcüktür. Mızrap; Arapça dilinden Türkçemize geçmiştir. Türk Dil Kurumuna göre mızrap kelimesi şu anlama gelmektedir. “Telli çalgıları çalmaya yarayan, kemik, maden, plastik veya özellikle kiraz ağacından yapılan alet, çalgı, tezene, pena…” Mızrabın eş anlamlısı; çalgıç, kemik, pena, tezenedir. Mızrapla, mızrak karıştırılabiliniyor. (p,k) son harfleri değiştiğinde anlamları da değişiyor. Mızrak; tahta saplı, sivri uçlu avcılıkta, savaşta kullanılan antik bir silahtır. Ucundaki sivriltilmiş sert uç ( taş, kemik ateşle sertleştirilmiş ahşap ya da metal) tahta sopa eklenmiştir. En sık görülen mızrak başı bıçak şeklindedir.
“Bu hayatta sevme. Sevsen bile belli etme… Çünkü seven sevilmez, sevilen kıymet bilmez.” Türk kültürünün vazgeçilmez müzik aleti sazdır. “ Saz çalmayan tel kadrini ne bilir.” Karacaoğlan. Çalıp söyleyenin, dinlemelere doyamadığımız çalgı aletinin adını bilmeden dinleriz.
Kültür ve yaşam sayfamızda mızraplı, telli saz çeşidini tanıtalım, kadri kıymeti bilinsin istedim.
Cura; Yörük çalgısı olarak geçer. Cura genellikle tek başına çalınmaz. Diğer sazlara eşlik eder.
Cümbüş; Cümbüş, sap kısmı gövdeden ayrılabilen, çeşitli saplara farklı enstrümanlara çevrilebilen bir sazdır. Teknesi metalden yapılır.
Kopuz; Bağlamanın atası olarak ifade edilir. Kopuzun icadı Orta Asya’ya kadar uzanır.
Bağlama; Türk halk müziğinin ana enstrümanlarından bağlama yedi tellidir. Mızrapla çalındığı gibi parmakla da çalınır.
Lavta; Uda benzeyen lavta Barok ve Klasik Türk Müziğinde kullanılır. Batı’ya Araplar tarafından götürülmüştür.
Tambur; Mızrabı sert olması için kaplumbağa kabuğundan yapılır. Tambur Türk Müziğinde yaygın olarak kullanılır.
Ud; Udun eskiden kiriş ya da sırma ile yapılan telleri bugün naylondan üretilmektedir. Eskiden tavuk kanadı ya da köseleden yapılan mızrap günümüzde plastikten yapılmaktadır.
Bağlama ya da saz Türk Halk Müziğinde yaygın olarak kullanılan telli çalgı türüdür. Yörelere ve boyutlarına göre değişik isimlerle tanınır. Bağlama, divan sazı, bozuk, çöğür, kopuz, ırızva, cura, iki telli tambura v.b. Kullanılan tekniğe göre, parmakla çalma tekniğine “ şelpe ve dövme” denir. Saz, genellikle altta iki çelik ile bir sırma bam tel, ortada iki çelik ve üstte bir çelik ile bir sırma bam teli olmak üzere toplam yedi tellidir.
Türküm türkü söylerim. Nerede bir saz çalan olursa, korkma yanına otur. Ondan sana zarar gelmez. Her söz ve tını geçmişin öykülerini sözcüklerle anlatır sana… Tarihin acısını, sevincini, kahramanlığını süzerek Berrak bir şekilde kulağımıza ulaşan türküler. Mızrap, saz, söz sevdalılarına selam olsun.
Süleyman Erkan 16-03-2022
Çarşamba Bedesdenlioğlu Tokat.
