“Ol nefsine hâkim, Dünya’ya olursun hâkim.” İnsan kendi felaketini kendi yaratır. Binlerce yıl önceden atalarımız bazı felaketleri yaşayarak tedbirlerini almışlardır. Su yataklarından, uçurum kenarlarından, deniz taşkınlarından, depreme karşı ovalardan uzak yerlere yerleşim yerlerini kurmuşlardır. Güneye, doğuya, batıya bakan yönlere evlerini yamaç yerlere kurmuşlardır. Verimli düz ovalarda tarım ve hayvan otlak yerleri olarak kullanmışlardır. İlkel, zor şartlarda tarım ve hayvancılık yaparak geçimlerini sağlıyorlardı. Medeniyet, teknoloji geliştikçe verimli tarım alanları insanlar eliyle yok ediliyor. Kendi ellerimizle yaşam kaynağımız olan toprağı taşa, betona gömmek için yarış içindeyiz.
Türkiye’nin verimli ovalarını, dere yataklarını, yaylalarımızı, meralarımızı betona taşa gömdükçe mutlu olduğumuza inanıyoruz. Ama yanılıyoruz? Hayvanlarımızı otlattığımız çayır, mera alanlarını yayla evleri, maden arama alanları, taş ocaklarıyla doldurduk. Hayvancılık can çekişiyor. Irmak ve su yataklarına yerleşim yerleri, “hesler”( Hidrolik Elektrik Santrali) yaptık. Yağmurlar yağdığında suyun yolu kesildiğinde sel felaketini elimizle davet ediyoruz. Derelerdeki canlıların yaşamına son veriyoruz. Kenarlarında ki yeşilliği yok ediyoruz. Derlerden akan su yataklarında ki canlılar olmayınca denizde ki balıkların ölümüne, denizin kirlenmesine sebep oluyoruz. Gevşek toprak, ırmağın kumlu toprağına çok katlı evler, şehirler kuruyoruz? Olası bir deprem ve sel felaketinde kendi felaketimizin gününü bekliyoruz. Yapılan konutlardan bilimin, fennin, aklın ışığından uzak malzemelerin yanlış, eksik kullanıldığını düşünürsek felaketi kendi ellerimizle yaratıyoruz.
Delta Ovaları –Eğe bölgesi; Balat ovası ( Büyük Menderes), Selçuk-Efes ovası (Küçük Menderes), Menemen ovası, (Gediz), Dikili ovası ( Bakır çay).
Akdeniz Ovaları; Çukurova ( Seyhan-Ceyhan), Silifke ovasıdır.
Karadeniz Ovaları; Bafra ovası( Kızılırmak), Çarşamba ovası( Yeşilırmak).
Teknotik Ovalar; Fay hattında olarak ortaya çıkar.
Kuzey Anadolu Fay Hattı; Ezine, Manyas, Ulubat, Biga, Gören, Bursa, İnegöl, İznik, Yeşil şehir, Orhangazi, Gemlik, Bolu, Düzce, Ilgaz, Lâdik, Sulusaray, Taşova, Vezirköprü, Turhal, Kargı, Eleşkirt, Kaynaşlı, Zile, Erbaa, Niksar ovası, Suşehri, Erzurum, Erzincan, Pasinler, Ağrı’dır.
Batı Anadolu Fay Hattı; Bakır çay vadisi, Soma, Bergama, Kırkağaç, Gediz vadisi, Turgutlu, Salihli, Manisa, Akşehir, Akhisar. K.Menderes Vadisinde; Torbalı, Tire, Ödemiş, Bayındır. B. Menderes Vadisinde; Söke, Koçarlı, Aydın, Yenipazar, Nazilli, Sarayköy.
Güney Anadolu Fay Hattı; Amik, Malatya, Elazığ, Hınıs, Muş, Varto, Elbistan, Afşin, Karlıova, K.Maraş, Bingöl, Bulanık.
Güney Doğu Anadolu Fay Hattı; Nizip, Suruç, Kargamış, Batman, Ceylanpınar, Harran( Altın başak) Viranşehir. İç Anadolu Fay Hattı; Eskişehir, Akşehir, Mürtet, Ankara, Çubuk, Ereğli, Konya.
Karstik Ovalar; Genellikle verimsiz ovalardır. Akdeniz bölgesin de yer alırlar. Kireçtaşı ( kalker), alçıtaşı (jips), dolamık ve kaya tuzu kayaçlar karstik arazinin yapısını oluşturan kayaçlardır. Tefenni Ovası; Acıpayam, Korkuteli, Muğla, Kestel, Elmalı, Tavas, Çivril ovasıdır.
Volkanik( Lav Örtüsü) Ovaları; Volkanizmanın hareketleri sonucu ortaya çıkan lavların tektonik çukurları doldurmasıyla oluşan ovalardır. En yaygın olduğu alan Doğu Anadolu Bölgesidir. Erzurum, Ardahan, Kayseri( Erciyes), Develi (Erciyes) Muradiye, Malazgirt, Çaldıran ovası lav örtülü ovalardır.
Dağ Eteği Ovalar; Dağ eteği ovaları dağlık bölgeden taşınan malzemelerin dağın eğiminin az olduğu yerlerde bırakılması sonucu ortaya çıkan ovalardır. Bursa, Akşehir, İnegöl ovası dağ eteği ovalarıdır.
Düz ve kolay diye ovalara yapılan evler, ırmak göl kenarına yapılan evler en ufak bir doğa olayında zarar görür. Kendi elimizle yaptığımız binalar zaman içinde felaketimiz olur. Yapılaşmayı bilimin, aklın yolunda tecrübenin ışığıyla yapmalıyız. Suyun yolunu kesersen bir gün kükrer önüne geleni silip süpürür. Denizi doldurursan öfkeli bir anında doldurduğun toprağı bağrına basar. Düz verimli ve batak alana şehir kurarsan deprem canavarı yüz yıllar sonra uyanır. Sen, sen ol atanın, bilimin, çağın teknolojisine kulak ver. Yanlış yapılaşmadan uzak dur?
Süleyman Erkan 14-04-2023 Pazartesi Bedesdenlioğlu-Tokat
