Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK), kayıt dışı istihdamla etkin bir mücadele yürütmek amacıyla yıllık eylem planları kapsamında sivil toplum kuruluşları (STK'lar) ve meslek odalarına yönelik bilgilendirme ve rehberlik ziyaretlerini yoğunlaştırdı. Kurum, bu ziyaretlerde özellikle KOBİ'ler ve yeni girişimcilerle bir araya gelerek, kayıt dışı istihdamın yol açtığı bireysel ve toplumsal riskleri anlatıyor.
Yapılan açıklamalarda, özellikle emekli veya sosyal yardım alan kişilerin sigortasız çalışma isteği karşısında işverenlerin dikkatli olması ve yasal yükümlülüklerini asla ihmal etmemesi gerektiğinin altı çizildi. Aksi takdirde, iyi niyetli olunsa dahi ağır mali ve idari yaptırımlarla karşılaşılabileceği uyarısı yapıldı.
Kayıt Dışı İstihdam Nedir?
Sosyal güvenlik sistemimizin ve adil rekabet ortamının en önemli sorunlarından biri olan kayıt dışı istihdam, temelde çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumu'na hiç bildirilmemesi (tam kayıt dışı) veya çalışma süreleriyle ücretlerinin eksik bildirilmesi (kısmi kayıt dışı) olarak ikiye ayrılıyor. Anayasal bir zorunluluk olan sigortalı çalıştırma, hem işveren hem de çalışan açısından hukuki bir yükümlülük olmakla birlikte, tarafların karşılıklı rıza göstermesi dahi bu yükümlülüğü ortadan kaldırmıyor.
SGK, "Çalışanın 'Benim sigortam başka yerden yatıyor' veya 'Sigortasız çalışayım, bana net fazla para versin' demesi işvereni sorumluluktan kurtarmaz. İşveren, çalışanın bu yöndeki talebini reddetmek ve onu kanuni şekilde sigortalamak zorundadır." açıklamasını yaptı.
Çalışan ve İşveren İçin Riskler Büyük
Kayıt dışı istihdam, kısa vadeli görünen mali 'avantajlarının' aksine, hem çalışan hem işveren hem de ülke ekonomisi için geri dönüşü zor kayıplara yol açıyor.
Çalışan Neleri Kaybeder?
Kayıt dışı çalışan bir kişi, sosyal güvenlik şemsiyesi altındaki neredeyse tüm haklarından feragat etmiş olur. Bu durum, emeklilik, malullük, ölüm aylığı, işsizlik ödeneği ve genel sağlık sigortası güvencesinden yararlanamama anlamına geliyor. İş kazası veya meslek hastalığı durumunda hiçbir güvenceye sahip olamazken, kıdem ve ihbar tazminatı, yıllık ücretli izin, hafta tatili, fazla mesai ücreti gibi İş Kanunu'ndan doğan temel haklardan da mahrum kalıyor. Ayrıca, düşük ücretle çalıştırılma riski çok daha yüksektir.
İşveren İçin Maliyet ve İtibar Riski
Kayıt dışı istihdamın tespiti halinde işverenlere, her bir kayıt dışı işçi için bir yıllık cezanın 14 asgari ücrete kadar ulaşabildiği ağır idari para cezaları uygulanıyor. Eksik bildirilen veya hiç bildirilmeyen primler, yüksek gecikme zammı ve cezalarıyla birlikte tahsil ediliyor. Devletten alınan sigorta primi teşvikleri derhal iptal ediliyor ve haksız yere yararlanılan tutarlar geri isteniyor. İşveren, devlet ve özel bankalardan kredi ve hibe alma imkânlarını kaybediyor. Haksız rekabete neden olarak sektördeki itibarını zedeliyor ve çalışanlarının motivasyonu ile verimliliğini düşürüyor. En önemlisi, kayıt dışı çalıştırdığı bir işçinin başına iş kazası gelmesi durumunda, ağır cezai ve hukuki sorumluluklarla karşı karşıya kalıyor.
Bilgi Edinme ve İhbar Yolları
Çalışanlar, işveren tarafından sigortalılık durumlarının düzgün bildirilip bildirilmediğini, kısa sürede ve kolayca öğrenebilecekleri birçok kanala sahiptir. Bu kanallar şunlar;
E-Devlet
PTT'den alınan veya mobil imza ile aktifleştirilen e-devlet şifresi ile www.turkiye.gov.tr üzerinden "Sosyal Güvenlik Kurumu Hizmet Dökümü" sorgulaması yapılabiliyor.
ALO 170
7 gün 24 saat hizmet veren Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi (ALO 170) aranarak bilgi alınabiliyor.
SGK Merkezleri
İl ve ilçelerde bulunan Sosyal Güvenlik Merkezleri'ne şahsen başvurularak detaylı sorgulama yaptırılabiliyor.
Şikâyet ve ihbarlar ise yine ALO 170 hattı, doğrudan Sosyal Güvenlik Merkezleri veya CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi) üzerinden resmi olarak iletilerek, denetim sürecinin başlatılması sağlanabiliyor. İhbar yapan kişinin kimlik bilgileri gizli tutuluyor.
Yabancı İşçi Çalıştırmanın Kuralları Katı
Yabancı uyruklu personel çalıştırmak isteyen işverenlerin, işe başlatmadan önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı'ndan çalışma izni alması zorunludur. Bu izin sürecinde önemli kriterler bulunuyor.
Kota Sistemi
Bilanço esasına göre çalışan işyerlerinde, istihdam edilmek istenen her bir yabancı için o işyerinde en az 5 Türk vatandaşının çalışıyor olması esastır. Bu oran bazı sektörler ve meslekler için değişiklik gösterebiliyor.
Ücret Şartı
Yabancı çalışana ödenecek aylık brüt ücretin, görevin niteliği ve kişinin yetkinliği ile bağdaşır seviyede olması şartı aranıyor. Bu ücretin, asgari ücretin önemli ölçüde üzerinde olması bekleniyor.
2025 Cezası Ağır
Çalışma izni olmadan yabancı işçi çalıştırmanın cezası her yıl yeniden belirleniyor. 2025 yılı için bu ceza, çalıştırılan her bir yabancı için 81.683 TL olarak açıklandı. Ayrıca işveren, sınır dışı edilme sürecinde çalışanın ve varsa ailesinin konaklama, sağlık ve ülkelerine dönüş masraflarını da karşılamak zorunda kalabiliyor.
Ücretler Banka Yoluyla Ödenecek
Vergi ve sigorta primleri konusunda şeffaflığı artırmak amacıyla getirilen bir diğer önemli düzenleme ise ücretlerin banka yoluyla ödenmesi zorunluluğudur. Türkiye genelinde, işveren tarafından çalıştırılan işçi sayısının (kısmi süreli dahil) 3 ve üzerinde olması halinde, çalışanlara yapılan ücret dahil her türlü ödemenin, kanuni kesintiler (gelir vergisi, damga vergisi, sigorta primi) düşüldükten sonra kalan net tutarının banka veya ödeme kuruluşları aracılığıyla ödenmesi gerekiyor.
Bu kurala uymayan işverenlere, 2025 yılı için her ay ve her işçi başına 2.179 TL idari para cezası uygulanacak. Bu yükümlülük, nakit ödeme döngüsünü kırarak kayıt dışılığın önüne geçmeyi hedefliyor.
