“Başöğretmenimiz Mustafa Kemal’e saygı ile “

Cumhuriyetimizin banisi Gazi Mustafa Kemal’in İstiklal Savaşı yıllarında 26-27 Haziran 1919,17 Ekim 1919,27-28 Ekim 1919 tarihlerinde üç kez, Cumhuriyetin kuruluşundan sonra 25-27 Eylül 1924,18-19 Eylül 1928 ve 21-22 Kasım 1930’da üç kez olmak üzere altı kez şehrimizi ziyaret ettiğini biliyoruz.

Biz bu yazımızda Mustafa Kemal’in 25-27 Eylül 1924 tarihlerinde eşi Latife Hanım ile birlikte Tokat’a gelişini ve Gazipaşa İlkokulunun yapılmasına vesile olan Devegörmez Camii İmamı Hafız Ömer Efendi’nin torunu Serap İlhan Yücer’le 1.8.2023’ te arkadaşım Mahir Topuz ile birlikte yaptığımız görüşme üzerinde duracağız.

Hafız Ömer Efendi

Emine Hanım

Abide Hanım

Serap İlhan Yücer ile Görüşme

Annem Abide Hanım (1921-2018), annesi Hafız Ömer Efendi’nin eşi Emine Hanım’dan (1902-1986) dinlediği kadarıyla Mustafa Kemal in 1924 yılındaki gelişini şöyle anlatmıştı.

“Paşamız için Devegörmez Mahallesindeki evlerden ve bizden güzel halılar toplanarak geçeceği sokağa serilip çok coşkulu bir şekilde karşılama yapıldı. Akşam da mahallede fener alayı düzenlendi. Paşamız, kapı komşumuz Tokat Mebusu ve yakın silah arkadaşı Mustafa Vasfi Süsoy’un evinde eşi Latife Hanım ile birlikte kaldılar. Tabii başta Vali M.Rami Bey ve eşraftan hatırı sayılır kişiler olmak üzere onu ziyaret edenler çok oldu, gece yarısına kadar sohbetler devam etti. Bu yüzden Gazi’nin geç yattığını söylediler.

Deve görmez Camii imam hatibi olan dedem Hafız Ömer Efendi ertesi sabah namazının ezanını okumak için evimizden çıkarak camiye doğru yürümeye başlamış. Hemen Paşamızın koruması ve yaveri koşarak dedemi durdurmuşlar:” Hoca Efendi, Paşamız sizin de bildiğiniz gibi malumunuz geç yatmak zorunda kaldı. Bu yüzden ezanı biraz daha sessiz okursanız iyi olur, istirahatini bozmayalım.” demişler. Dedem ne desin emir kulu ve saygısından minareye çıkarak şerefeden ezanı daha kısık bir sesle okumuş ve gelen cemaate de sabah namazını kıldırıp evine dönmüş.

Sabah dedemin kapısı tak tak çalınmış. Açmış ki karşısında kendisini uyaran yaver. Haliyle tedirgin olmuş: “Buyurun Yaver Efendi “deyince: “Paşam sizi kaldığı eve/karşı komşunuza davet ediyor, hemen hazırlanın beraber gideceğiz “Demiş. Bu sözler üzerine dedem: ’ Herhalde Paşamı uykusundan uyandırdım ‘diye telaşlanıp tedirginliği daha da artmış.

Yaver, dedemi eşi Latife Hanım ile bahçede kahvaltı yapan Gazi’nin yanına götürmüş. Gazi, dedemi şöyle bir süzdükten sonra:

“Gel, otur bakalım hoca efendi. O ezanı sen mi okudun?

-Evet Paşam.

-Ne kadar güzel okudun hocam. Ben de huşu içinde dinledim, çok etkilendim. Sağ ol.

 Bu övücü sözlerden sonra dedem oldukça rahatlamış. Biraz sohbet etmişler, dedemin dini bilgilerini yoklamış. Bu arada dedem evindeki kütüphanesinden bahsetmiş ve Gazi’yi evine kahve içmeye davet etmiş. Gazi de bu nazik daveti kırmayarak Latife Hanım’ la beraber karşıda bulunan evine gelip büyük salonda kahve içmişler. Kütüphanesini çok beğenmiş ve kitaplara bakmış ve: “Böyle bir devirde sizin gibi Hoca efendilerin zengin bir kütüphanesinin olması dinimizin bu kaynaklardan daha iyi öğretilmesi bakımından çok önemli” Diyerek dedemi takdir ettikten sonra: “Hocam benden bir isteğiniz var mı? Sorusu üzerine çok mutlu olan dedem de: “Paşam gördüğünüz gibi mahallemizde küçük bir camimiz var ama bir okulumuz yok. Şayet mahalleli olarak bu dileğimizi yerine getirirseniz size minnettar kalırız “ricasında bulunmuş. Mustafa Kemal hemen yaverini çağırarak Tokat Mebusu Mustafa Bey’in yanında okul yapılması için valiyi de bilgilendirmesi konusunda gerekli talimatı vermiş.”

Bütün Anadolu’da olduğu gibi Tokat’ta da Millî Mücadele döneminde din faktörünün etkisiyle din adamlarının mücadeleye ve lideri Mustafa Kemal’e, silah arkadaşlarına olan desteği büyük olmuştur. Ankara Müftüsü ve Ankara Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanı Mehmet Rıfat Efendi ve yirmi kişiden oluşan fetva ekibi tarafından hazırlanıp 19-22 Nisan 1920 tarihinde yayınlanan Ankara Fetvasını imzalayanlar arasında Tokat Müftüsü H. Ömer Efendi (Kuntay), Niksar Müftüsü Mustafa Fehmi Efendi (Hızarcı), Erbaa Müftüsü Abdullah Fehmi Efendi (Şengün) de bulunmaktadır. Ayrıca daha sonra Tokat Belediye Başkanlığı yapan Rufai Şeyhi Mehmet Şükrü (Keskin) ve Mevlevi Şeyhi Abdulhadi Efendi (Ergin) Millî Mücadelede ve Mustafa Kemal’in Tokat’a gelişlerinde daima yanında olmuşladır. Bunlar Mustafa Kemal’in din adamlarıyla birlikteliğini ve Hafız Ömer Efendi (Bakır) görüşmesinde olduğu gibi onlara saygısını gösteren kayda değer örneklerdir.

Gazi Paşa İlkokulunun Temel Atma Töreni

Cumhuriyet döneminde ilk defa devlet tarafından yapılan bu okulun temel atma töreni yukarıda geçen talimattan sonra 1925 yılında gerçekleşir. Bazı kaynaklarda geçen Mustafa Kemal’in de temel atma töreninde bulunduğu bilgisi yanlıştır. Törene dönemin Valisi Mehmet Rami Gökçe, Hükümeti temsilen Sıhhıye ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili Refik Saydam (1880-1943), Dahiliye Vekili Mehmet Cemil Uybadin ,(1880-1957) Tokat Milletvekili Mustafa Vasfi Süsoy (1876-1934) katılmışlardır. Temel atma törenine ait orijinal fotoğrafı dönemin Tokat Valisi Mehmet Rami Bey’in İstanbul’da yaşayan kızı Ayşe Özger (Gökçe) ’le 2016 yılında görüşmemde temin etmiş, fotoğrafta yazılı bazı isimlerin Tokat Gazi Paşa İlkokulu’nda sergilenen fotoğraflardakilerle uyuşmadığını görmüştüm. Ayrıca okulun temel atma töreninin 1924 yılı değil 1925 yılı olduğunu özellikle belirtmeliyim.

Törene katılan Vali Mehmet Rami Bey (1885-1977) 9.11.1924 tarihinde Mustafa Kemal’in isteği üzerine Tokat’a tayin edilmiştir.1915 yılında Çanakkale Mayos Kaymakamı iken Mustafa Kemal’i Kemalyeri’nde ziyaret ederek onunla iyi bir diyalog içinde olan devlet adamıdır. Tokat’ta ancak bir yıl görev yapan vali 4 Aralık 1925 tarihinde de Giresun’a (şehirde bazı sıkıntıları acilen çözmesi için )tayin edilmiştir.

Temel atma töreni de büyük bir ihtimalle 1925 yılı Ekim ayı içinde gerçekleştirilmiştir. Temel atma töreninde tespit edilebilen diğer isimler Tokat Mebusu Mustafa Vasfi (Süsoy), Vahap Cinlioğlu, Deve görmez Camii İmamı Hafız Ömer Efendi (Bakır) ’dir. Okulun Gazi Paşa İlk Mektebi adıyla öğretime başlaması ise 1928 yılıdır. (Okuldaki fotoğraftaki din adamının Emin Vehbi Sansaroğlu ifadesinin yanlış olduğunu bu kişinin Hafız Ömer Efendi olduğunu Bakır Ailesi ile birlikte Mustafa Vasfi Süsoy’ın kızı Nefise Hanım’ın da teyit ettiğini oğlu Tuncer Nail Süsoy bize aktarmıştır.

Yığma tuğla ve tabanları tahtadan yapılan okul 1977 yılında yangın geçirmiş devlet imkanları ve okul -aile birliği destekleriyle iki yılda restore edilerek 1979 yılında yeniden öğretime açılmıştır.1985 yılında Vali Recep Yazıcıoğlu döneminde ihtiyaca binaen ek bina yapılmış olup anaokulu binasının da eklenmesiyle üç binada eğitime öğretime devam etmektedir.

Ana bina, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca 2014 yılında “Erken Cumhuriyet Dönemi korunması gerekli kültür varlığı “olarak tescil edilmiştir.

Deve görmez Camii İmam Hatibi Hafız Ömer Efendi (Bakır)

1877 yılında Tokat’ta doğdu. İlk eşi Zehra Hanım olup genç yaşta kaybetmiştir. Büyük oğlu Hacı Mustafa bu evlilikten doğmuştur. İkinci evliliğini Abide Hanım’la, onun vefatı üzerine üçüncü evliğini de Sabuncuoğullarından (Hacı Raif Efendi’nin kız kardeşi) Emine Hanım ile yapmıştır.

Mehmet Sami Bakır düğün

Ali Paşa Camii yakınlarında bulunan Taş mağazalarda manifatura dükkânı sahibi olan Hafız Ömer Efendi burada bakır ticaretiyle de uğraşmıştır. Yaşı ilerleyince evinin bahçesine büyük bir köşk yaptırmış dini sohbetlerine orada devam etmiştir. (Sesinin çok güzel olduğunu ve Çay Bağlarında okuduğu gazellerin Behzat Çarşından dinlendiğini aile efradı büyüklerinden dinlemişlerdir) Çok aydın biri olan Hafız Ömer Efendi’nin evlatları: H. Mustafa Bakır, Zehra Dağcıoğlu, Mehmet Sami Bakır, Abide İlhan, Lütfi Bakır, Naci Bakır’dır.  (Çocuklarının hepsi Gazi Paşa İlkokulunda okumuşlardır. Torunlarından Cahit Dağcıoğlu bir dönem okul aile birliği başkanlığı yapmıştır) Bakır ticareti yaptığı için Soyadı Kanunu çıkınca “Bakır” soyadı verilmiştir.29.3.1945 de vefat etmiş ve Şeyhi Şirvani Kabristanlığına defnedilmiştir. Yakın bir dostu mezar kitabesine şu tarihi not düşmüştür:

“Halkı gaşyiderdi Kur’an okurken

Hoş edalı Hafız Ömer Efendi

İntisabı vardı mesleki ilme

Tarikat nuruyla kalbi ruşendi

İlahi mazharı gufranın olsun

Cennet-i firdeste ruhi bülendi “

Tokat’a böylesi bir okulu kazandıran Gazi Mustafa Kemal’in ve yapımına vesile olan Devegörmez Camii İmam Hatibi Hafız Ömer Efendi’nin ruhu şâd olsun.

Biz bu yazımızın hazırlanmasında emeği geçen Serap İlhan Yücer ve eşi Seçkin Yücer, Cahit Dağcıoğlu, Tuncer Nail Süsoy, Zafer İncesoyluer, Abdurrahman Koç ve Burhan Kurddan’a çok teşekkür eder, Öğretmenler Günü/müzü en kalbi duygularla kutlarız.

Kaynaklar:

-Cumhuriyet Dönemi Tokat Müftüleri, Hasan Akar-Burhan Kurddan, A. Turan Erdoğan, Durmuş Babacan, Tokat Belediyesi Kültür yayınları 2023

-Gerçeklerin Diliyle Tokat, Ferit Acunsal, Tanin Basımevi ,1947 İstanbul

-Serap İlhan Yücer Fotoğraf Arşivi (Tokat)

-Ayşe Özger Gökçe Fotoğraf Arşivi (İstanbul)

-Tokat Gazipaşa İlkokulu Fotoğraf Arşivi